De slag om de consument wordt op het veld gewonnen

De laatste 10 tot 15 jaar is de agrologistieke keten van teler naar consument danig op z'n kop gezet. Het aantal telers nam af, veilingen verloren hun centrale logistieke positie. De grotere telers gingen in de eindverpakking oogsten en direct aan de handel afleveren. Verder gelegen gebieden werden beleverd. De weg van teler naar de steeds veeleisender consument werd eerder langer dan korter.




Spagaat

Voor producten die het moeten hebben van smaak en een aureool van versheid zoals bijvoorbeeld aardbeien en frambozen levert dat een aardige spagaat op voor de teler. Voor een goede smaak moet het product geoogst worden op een tijdstip dat de houdbaarheid op het maximum zit of daar net overheen is. De handel wil het aureool van versheid niet meteen geweld aan doen door de aardbeien gekoeld te etaleren. De consument tenslotte koopt het liefst voor de gehele week tegelijk de boodschappen en wil niet de helft van een bakje aardbeien of frambozen na twee dagen al weggooien.

Bij de ontwikkeling van nieuwe rassen vormen smaak, houdbaarheid en teeltrendement een driehoeksverhouding die ook al niet altijd soepeltjes loopt. Toch kom je daar een eind mee.

De laatste maar daarom niet onbelangrijke actie om uit de spagaat te komen, is het traject van direct na de oogst tot het product op weg gaat naar de klant. Een teler heeft grote invloed op de goede afwikkeling daarvan. Naast een goede rassenkeuze kan dát de consument tot een trouwe klant maken.


Zachtfruit temperatuurgevoelig.

Het is algemeen bekend dat agrarische producten sneller in kwaliteit achteruit gaan naarmate de producttemperatuur hoger is. Vooral producten zoals aardbeien en frambozen reageren heel sterk op temperatuur (zie bijgaande figuren). Concreet betekent dit dat bij een toegestaan verlies van maximale houdbaarheid voordat product op transport gaat van 5% tot 10% (0.3 tot 0.6 dag) en een oogsttemperatuur tussen 25°C en 30°C de gewenste afkoeltijd tussen de 3 en 6 uur ligt. Bij 20°C tot 25°C is dat altijd nog 5 tot 8 uur.

Vroeg beginnen bij lage buitentemperaturen is de eerste winst in de strijd om behoud van kwaliteit. Gelukkig is dat wel gangbare praktijk. Met de huidige schaalvergroting is de pluk afronden tussen zes en tien uur 's morgens echter geen haalbare kaart. Oogsten bij hogere temperaturen is dus vaak onvermijdelijk.


Uitstel van koelen funest

Hoewel veel telers beschikken over een koelcel is het geen automatisme om geoogst product zonder uitstel in de koelcel te plaatsen. Het is vaak niet handig en het kost ook tijd om een pallet vol te plukken. Soms ook liggen de percelen een behoorlijk eind van de loods af.

Het effect van uitgestelde koeling is groot, maar omdat het pas aan het eind van het traject te zien is, bijna niet voor te stellen bij het moment van oogsten.

Globaal kan gesteld worden dat een uur extra uitgestelde koeling bij een oogsttemperatuur van 25°C 25% tot 35% extra verlies aan houdbaarheid oplevert ten opzichte van 1 uur uitgestelde koeling. Bedenk dat er ook bij een uur uitgestelde koeling al een verlies aan houdbaarheid optreedt.


Snel inkoelen

Als het product van het veld de loods ingebracht is, dan komt het er op aan om zo snel mogelijk in te koelen. Met de vroeger in gebruik zijnde open verpakkingen zonder deksel (dus niet plukken in de eindverpakking) kon met lucht die langs de pallet stroomt nog redelijk snel gekoeld worden. Met gedekseld product in eenmalige omverpakking ontstaat echter een vrijwel dichte kolom met product. Handig voor als het product al koud is (dan warmt het minder snel op), maar een snelle afkoeling met langsstromende lucht kun je bij dit soort palletladingen wel vergeten. Om afkoeltijden van drie tot vijf uur te halen is een systeem nodig waarbij de lucht door de lagen omverpakking stroomt.


Aanpassingen van de koelcel

Met eenvoudige aanpassingen kan in een bestaande koelcel vaak al veel bereikt worden. Vanzelfsprekend moet de koelcapaciteit wel toereikend zijn want die verander je niet gemakkelijk. Omdat vroeger in open verpakkingen wel sneller gekoeld kon worden, is bij de meeste telers de beschikbare koelcapaciteit aardig op orde.

De aanpassingen bestaan er dan uit dat er een systeem gemaakt moet worden die de koellucht door de palletstapeling zuigt. Er zijn twee mogelijke systemen te gebruiken. Het kan door middel van een zuigwand waarbij de pallets achter elkaar staan. Deze aanpassing is vaak goedkoper dan bij het andere systeem, maar een nadeel is dat door de eerste (al afgekoelde) pallet tegen de zuigwand de warme lucht van de ervoor staande warmere pallets wordt gezogen. Bredere zuigwanden van meerdere rijen kan dat probleem verminderen. Het tweede systeem het z.g. pressure cooling systeem waarbij de lucht via een centrale gang door een rij van een pallet wordt gezogen kent dat probleem niet. Dit systeem vraag wel meer ruimte en past dan ook niet in elke cel. Voor beide systemen geldt dat het correct vaststellen van de luchthoeveelheid en het ventilatorvermogen bepalend zijn voor het succes. De plaats van het doorstroom systeem ten opzichte van de koeler is ook belangrijk.



Niet elke plaats is goed

In bestaande koelcellen is de plaats van de koeler in de cel en van de deur meestal niet eenvoudig te veranderen. Hangt de koeler tegenover de deur dan ligt de juiste positie van het doorstroom koelsysteem voor de hand. Dit is de beste optie.

Hangt de koeler boven de deur dan is er ook nog wel een redelijk werkende positie van het doorstroom systeem . De rijen die wat verder van de verdamper afstaan zullen wat minder snel afkoelen. In de praktijk blijkt dit verschil mee te vallen, temeer daar vanaf achteren de cel wordt vol gereden.

Er zijn ook situaties denkbaar dat er geen goede plaats voor het doorstroom systeem te vinden is. Bijvoorbeeld als de positie van de deur en de koeler een plaatsing onder de koeler onmogelijk maakt en de cel te smal is voor een opstelling langs de zijwand. (zie figuur)


Het kost wat maar dan heb je ook wat

Uiteraard kosten de aanpassingen geld. Hoeveel dat is lastig te zeggen. Dat hangt af van de grootte van het benodigde systeem, maar ook of men een systeem zelf bouwt of een kant en klaar systeem koopt. Bij zelfbouw kom je met circa € 2.500,= in de meeste gevallen een heel eind. Bij kant en klare systemen moet men denken aan bedragen in de orde grootte van € 7.500,= tot € 12.500,= Bij de kant en klare systemen zijn de verschillen tussen een zuigwand of een pressure cooling systeem beperkt.


Kennispartner:

Bent U de zwakste schakel?

Uit analyses blijkt dat het positieve effect van een kort uitstel van het begin van de koeling op de kwaliteit ongeveer even groot is als het effect van het snellere inkoelen. Dat betekent dat beide onderdelen goed moeten worden uitgevoerd voor het maximale effect. Het betekent ook dat het ene effect het andere teniet kan doen. Investeren in een doorstroom systeem is alleen zinvol als ook door aanpassingen in de werkwijze uitstel van koeling tot een minimum beperkt wordt. De logistieke keten begint op het veld en is zo sterk als de zwakste schakel.

Johan Nijssen, Agrofocus